چون در ایران اقوام مختلفی ساکنند که از نظر فرهنگی و قومی تفاوت های بسیاری با یکدیگر دارند، بنابراین موسیقی فولکوریک ایران دارای خصوصیات بسیار متنوعی از نظر طرز بیان و لحن موسیقی است. مثلا موسیقی آذربایجانی، گیلانی، خراسانی، بختیاری، کردی، شیرازی و بلوچی نه تنها در نغمه ها که در گویش نیز باهم بسیار متفاوت اند، از نظر فرم موسیقی می توان از دو نوع موسیقی بومی در ایران نام برد.
1. ترانه های بومی و آوازی که به صورت انفرادی یا دسته جمعی خوانده می شوند.
2. رقص های محلی سازی که با سازهای محلی به اجرا در می آیند.
ترانه های محلی ایرانی از نظر نغمه پردازی بسیار غنی و پرمایه اند که از این نظر یکی از غنی ترین، زیباترین و متنوع ترین ترانه های فولکوریک دنیا هستند. این ترانه ها که نشانه ی طرز فکر و تمدن و فرهنگ کشور هستند، سینه به سینه نقل شده و از نسلی به نسل دیگر رسیده اند و آیینه ی تمام نمای اندیشه های مردمی هستند که خود خالق و آفریننده ی آن به شمار می روند. این ترانه ها از نظر وضع اجتماع، طرز فکر، نوع زندگی و طبیعتی که در سرزمین ایران وجود دارد، یکی از غنی ترین منابع فرهنگی ایران به شمار می آیند. این ترانه ها نشان دهنده ی ملت و گذشته ی ایران هستند و می توانند بهترین الهام بخش برای موسیقی دانان در پدید آمدن آثار موسیقی عملی باشند.
موسیقی محلی یا به تعبیر موسیقی شناسان موسیقی نواحی ایران در بیش تر موارد بسیار کاربردی ست. به این معنا که در مراسم آیینی مانند جشن و عزا، شادی و ماتم، مسابقه ها و آیین های ورزشی و زورآزمایی، بدرقه ی مسافران، پیشواز بازگشته گان از سفر و ... نقش تکمیل کننده دارد.
در این جا با بعضی از موسیقی های نواحی ایران آشنا می شویم.
آذربایجان
در آذربایجان، میان عاشیق ها سنتی دیرینه وجود داشت که آن را باقلاما یا دیشمه می نامیدند که نوعی رقابت و مسابقه و مشاعره بوده است. در این مسابقه که اغلب روزهای متمادی به درازا می کشید، عاشیق ها به مصاف هم می رفتند و داستان گویی می کردند عاشیقی که شعرها و نغمه های بیشتری را در حافظه داشت برنده می شد و اغلب ساز رقیب را نیز به نشانه ی پیروزی از او می گرفت.
به جز "هاوا"ها، آهنگ ها و داستان های موسیقی عاشیقی، ترانه های عامیانه، آوازهای کار، تصنیف ها، "بایاتی" ها (که بخش عمده ای از ادبیات شفاهی آذربایجان است)، "اخشاما" و لالایی ها و ... نیز در میان ترک زبانان و به ویژه عشایر آذربایجان رایج است.
خراسان بزرگ
شمال خراسان، سرزمینی است که شهرهای بجنورد، اسفراین، دره گز، قوچان و شیروان را در خود جای داده است، از جمله مناطقی ست که موسیقی آن از گوناگونی قابل توجهی برخوردار است. موسیقی کردی شمال خراسان را "موسیقی کرمانجی" می نامند.
شعر کردی اغلب به صورت هجایی است که تعداد هجاها می تواند از 8 تا 16 باشد. ترانه های عاشقانه بیشتر در قالب های 8 هجایی اند. آهنگ "لو" اغلب در برگیرنده ی قالب های 11 تا 16 هجایی است.
نوازندگان شمال خراسان را می توان به سه گروه اصلی تقسیم کرد که عبارت اند از: عاشق ها، بخشی ها و لوطی ها.
تربت جام
فرهنگ سنت و موسیقی منطقه ی تربت جام و منطقه هرات در افغانستان بسیار بهم نزدیک اند. زبان مردم تربت جام و پایین جام و هرات، هردو فارسی دری است. اما گویش مردم بالا جام با فارسی دری متفاوت است.
دوتار، مهمترین و رایج ترین ساز منطقه ی تربت جام است. یکی از سیم های این ساز وظیفه اجرای نغمه و دیگری وظیفه اجرا و اخوان را بر عهده دارد. با گذشت زمان، تعداد پرده دوتار دستخوش تغییر شده است.
بلوچستان
موسیقی بخش جدایی ناپذیر زندگی مرد بلوچ است، از تولد تا مرگ، از اندوه تا شادی و درمان کننده ی بیماری های جسمی و روانی و ...
نفوذ و تاثیر متقابل فرهنگ های بلوچی و هندی باعث شده است که طی چند قرن اخیر، موسیقی بلوچی از تاثیرات موسیقی هندی دور نماند، علت این تاثیر پذیری را شاید بتوان در انزوا و دورافتادگی بلوچستان، کمبود راه های ارتباطی ... و نیز بی توجهی دولت مرکزی به این نقطه و مجاورت آن با پاکستان جست و جو کرد. طی سالیان دراز، مرکز بلوچستان بیش از این که زیر نفوذ فرهنگ ایران قرار داشته باشد، با جلوه های مادی و معنوی فرهنگی هند و پاکستانی روبه رو بوده است
براین اساس در طول تاریخ، موسیقی بلوچی از تاثیرات فرهنگی مناطق مختلف دور نمانده است. با وجود این مردم بلوچ توانسته اند همچنان بخش مهمی از فرهنگ اصیل و پویای خود را حفظ کنند.
موسیقی بلوچی انواع مختلفی دارد که هریک به بخشی از زندگی مردم بلوچ مربوط می شود، این انواع را می توان به صورت زیر در نظر گرفت.
سپست (صفت)، وزبت، شپتاگی، لاروششگانی، لیلو، سوت، نازینک، لارو، هالو، شئر، موتک، امبا، آوازهای گواتی، آوازهای مالد، موسیقی های رقص، آواز کردی و نیز ذهیروک و لیکو که شاید بنیادی ترین آواز منطقه بلوچستان باشد.
شاید از مراسم زار چیزهایی شنیده باشید، در این مراسم موسیقی دانان بلوچ با اجرای موسیقی ارواح خبیثه و باد، بیماری را از تن بیمار بیرون می آورند.
مجله زونکن | بخش موسیقی زونکن | بانک اطلاعات آموزشگاهی
