دسته سازهای بادی که در این بخش معرفی می کنیم به دو رده کلی تقسیم می شود.
رده بادی های چوبی که به نوبه خود بر سه نوع تقسیم می شوند.
الف) سازهای بی زبانه مانند نی و بالابان که هوا به طور ساده یا با برخورد به لبه سوراخ ورود، به داخل لوله وارد می شود.
ب) سازهای یک زبانه (مانند دوزله) که هوا در ورود به لوله زبانه ای از جنس نی به نام قمیش را می لرزاند.
ج) سازهای دو زبانه مانند سرنا که هوا از میان دو تیغه نازک متکی به هم از جنس نی عبور کرده، سبب لرزش آن دو می شود.
بدیهی است که کیفیت صدا، در هر یک از انواع سازهای بالا با دیگری متفاوت است.
رده بادی های برنجی مانند کرمیل، که به عوض سوراخ یا زبانه، دهانه ای لنگی یا فنجانی شکل دارند و لب های نوازنده مستقیما با این دهانی تماس داشته به آن فشار می آورند و او هوا را با فشار از میان لب های خود عبور داده، به درون لوله می فرستد. کیفیت صدا در این رده، قوی تر و درخشان تر است.
نیروی محرکه تولید صوت در تمام سازهای بادی هوا، و در قسمت اعظم آنها نفس آدمی است، که در نوع اخیر نوازنده ساز نمی تواند صوتی را بیش از مدت معینی بکشد، زیرا او برای تازه کردن نفس احتیاج به قطع صوت دارد. زیر و بم شدن صوت در سازهای بادی به چند عامل بستگی دارد که مهمترین آنها کوتاهی یا بلندی لوله و نیز قطر مقطع آن است. به عبارت دیگر هر چه لوله کوتاه تر و نازکتر شود، صوت حاصل زیرتر خواهد بود، عامل دیگر فشار هوا است، که هر چه هوا با فشار بیشتری به لوله داخل شود صوت حاصل در فواصل معینی زیرتر خواهد شد.
قسمت اعظم سازهای بادی، سازهایی انتقالی هستند، یعنی اصوات حاصل از اجرای هر نت، به نسبت معینی زیرتر یا بم تر از اصوات استاندارد شده در سازهای غیر انتقالی است.
سرنا
این ساز متشکل است از یک لوله مخروطی شکل، که در انتهای بالایی آن قمیش قرار می گیرد. سرنا از دسته سازهای دو زبانه است و به این ترتیب قمیش آن از دو تیغه متکی به هم تشکیل شده و انتهای آن دو حلقه ای مسطح محصور شده است. در روی لوله، تعداد 6 تا 7 سوراخ تعبیه شده و نوازنده با گذاشتن و برداشتن انگشتان هر دو دست، اصوات حاصله را زیر و بم می کند. طول ساز کاملا ثابت نبود و از 30 تا 45 سانتی متر و در بعضی مناطق حتی تا 60 سانتی متر ساخته شده است. وسعت صدا نیز در این ساز کاملا ثابت نیست و واضح است که سرناهای بزرگ تر میدان صدایی بم تر از سرناهای کوچک دارند.
سرنا، سازی نه تنها محلی، بلکه قدیمی است. در اشعار شعرای ایران به کرات نام سرنا یا سورنا یا سورنای آمده است. در نواحی بختیاری و دزفول سرنای کوچک معمول است. سرنای محلی، معمولا با دهل نواخته می شود.
گردآورنده: سپیدخت حکیمی