سازهای زهی آرشه ای در موسیقی ایرانی به دو ساز کمانچه و قیچک اشاره کردیم. در این بخش به چهار ساز دیگر که ساز غربی هم هستند اشاره می کنیم.
ویولن
ویولن آلتو
ویولنسل
کنترباس
ساز ویولن حدود 60 ، 70 سالی است که در ایران شناخته شده و حتی مکاتبی هم برای تعلیم اجرای موسیقی ایرانی توسط استادان نوازنده این ساز به وجود آمده است.
چهار ساز گفته شده همگی چهار سیم اند. ساز کنترباس گاه دارای سه و به ندرت پنج سیم است. در واقع ساز آخر از نظر شکل ظاهری نیز با سه ساز قبلی تفاوتهائی دارد.
در شکل ظاهری، تمام سازهای چهارگانه بالا از یک بدنه، یک دسته، و یک سر تشکیل شده اند. بدنه جعبه ای است تو خالی که ضمنا نقش تقویت کننده صوت را بر عهده دارد. دسته ساز در نوع آرشه ای فاقد دستان است به همین علت حصول هر صوت بینابینی مابین دو صوت ممکن است، زیرا نوازنده می تواند انگشتان خود را در تمام طول سیم بلغزاند. در قسمت سر ساز جعبه گوشی ها قرار دارد و در انتهایی ترین نقطه سر، ادامه جعبه به شکل مارپیچ و روبه جلو، به دور خود پیچیده است. در قسمت های سه گانه، به مقیاسی متفاوت، سه ساز اول کاملا به هم شبیه هستند، در حالیکه ساز چهارم کنترباس، اندکی با آنها اختلاف دارد.
بدن در ویولن، ویولا و ویولنسل از دو سطح کمی منحنی (پشت ماهی) و یک نوار چوبی که این دو سطح به هم می پیوندد تشکیل شده، لبه های انتهایی بالا و پایین هر دو سطح، دایره ای شکل شده و در قسمت وسط فرورفتگی یافته اند. روی سطح رویی نزدیک این فرورفتگی در وسط، شکافی به شکل (f) بریده شده است که به طور قرینه در دو جانب خرک ساز قرار گرفته اند. حد بالایی نت های وسعت صدا در این سازها مشخص نیست.
اگرچه تمام سازهای چهارگانه بالا با آرشه نواخته می شوند، اما گاه در بعضی از لحظه ها، به ابتکار آهنگساز، از نوازنده خواسته می شود که ساز را به جای آرشه با انگشت بنوازد، در این صورت او آرشه را در مشت راست نگاه داشته و با انگشت اشاره همان دست بر روی سیم زخمه می زند.
ویولن
ویولن، سازی زهی آرشه ای، کوچکترین ساز این دسته، که برای نواختن روی شانه چپ قرار می گیرد و به کمک آرشه که در دست راست نوازنده است نواخته می شود. سیم های ویولن قبلا از روده گوسفند ساخته می شود. امروز در سیم های بم تر، بر روی روده سیم فلزی نازکی می پیچد و در سیم های زیرتر از مفتول فلزی تنها استفاده می شود.
سیم های ویولن از زیرترین به بم ترین سیم، به این ترتیب کوک می شوند: می (سیم اول)، لا (سیم دوم)، ر (سیم سوم)، سل (سیم چهارم). بنابر این اصوات سیم ها نسبت به هم، به ترتیب فاصله پنجم را تشکیل می دهند. ویولن با توجه به وسعت صدایی که دارد قادر است تمام فواصل کروماتیک غربی و فواصل کروماتیک مخصوص موسیقی ایرانی و هر موسیقی دیگر را حاصل کند، به شرط آنکه گوش نوازنده در تشخیص شان استاد باشد.
ویولن، سازی تکنواز و همنواز است. عضو مهم، چه در ارکسترهای کوچک (حتی دو تا سه نوازنده) و چه در ارکسترهای بزرگ (ارکستر سمفونیک) به شمار می رود.
از اساتید ساز ویولن می توان به ستاره بهشتی، سیاوش ظهیرالدینی، پریسا پیرزاده، علی جعفری پویان و ... اشاره کرد. به صورت میانگین می توان گفت که رنج پایین ترین قیمت ساز ویولن را 470 هزار تومان در نظر گرفت.
گردآورنده: سپیدخت حکیمی