نی
سازی است متشکل از یک لوله استوانه ای از جنس (نی)، که سراسر طول آن از هفت بند و شش گره تشکیل شده است (به این دلیل این ساز را نی هفت بن نیز می گویند). نی به قطرهای متفاوت (از 1.5 تا 3 سانتی متر) و طول های مختلف حدود 30 تا 70 سانتی متر ساخته شده، در تمام آنها روی لوله، کمی در قسمت پایین 5 سوراخ در طرف جلو و یک سوراخ در قسمت عقب قرار گرفته، و در یک یا دو انتهای نی روکشی برنجی با طولی کوتاه لوله نی را پوشانده است و لبه لوله در قسمت دهانی آنقدر تیز است که می تواند لای دندان ها قرار گیرد. نی از انواع سازهای بی زبانه است. هوا توسط نفس نوازنده از انتهای بالایی به درون فرستاده شده و قسمت اعظم آن از نزدیکترین سوراخ باز خارج می شود. بنابراین باز و بسته شدن سوراخ ها به توسط انگشتان هر دو دست نوازنده، طول هوای مرتعش و طول موج ارتعاش را زیاد و کم کرده و در نتیجه صوت زیر و بم می شود.
ساز نی را نمی توان کوک کرد، یعنی نمی توان کوک را چنان که در سازهای زهی، با پیجاندن گوشی ها میسر است، تغییر داد. بدین نسبت نمی توان آن را با ساز دیگر منطبق کرد و از این رو معمولا در نقش تکنواز ظاهر می شود. گاه اگرچه بسیار به ندرت که بخواهند از صوت نی در همنوازی ارکستر استفاده کنند، ناگزیر نوازنده ساز تعدادی نی را با کوک های مختلف فراهم کرده و در دسترس خود می گذارد تا در طی همنوازی یا همراهی صدای خواننده به تناسب موقعت از یکی از نی ها استفاده کند. وسعت صدای نی حدود یک اکتاو و نیم است، ولی میدان صدا یا کوک در سازهای مختلف تفاوت می کند. سه نوع نی داریم:
1- نی لا کوک که فاقد صدای (دو) است
2- نی سل کوک فاقد صدای (سی بمل) است
3- نی فا کوک فاقد صدای (لا بمل) است
اجرای اصوات در اکتاوهای بالاتر، به وسیله فشار هوا عملی است، به عبارت دیگر با دو برابر کردن فشار صداهای حاصله یک اکتاو زیر می شود و باید دانست که هر نی فاقد یکی دو صدا است.
نی از دسته سازهای محلی و شهری است و تقریبا در تمام نقاط ایران معمول است. نوازندگان محلی با ابتکاری سنتی، تا اندازه ای از قطع شدن صدای ساز، هنگام تازه کردن تفس جلوگیری می کنند. توضیح آنکه در حین نواختن هوا را از بینی به ریه و نیز به لپ ها داخل کرده، ذخیره می کنند و این هوا را به تدریج به درون لوله می فرستند.
از اساتید بزرگ ساز نی می توان به محمد موسوی، عبدالنقی افشارنیا، پیروز ارجمند تاج‌الدینی و سیامک جهنگیری و ... اشاره کرد.
قیمت ساز نی از 50 هزار تومان شروع می شود و تا قیمت های بیشتر و کیفیت های متفاوت در بازار موجود است.
مجموعه 13 تایی نی
گردآورنده: سپیدخت حکیمی