معرفی ساز های ضربی

در ادامه معرفی ساز های ضربی، در این مقاله به معرفی و بررسی کامل ساز های دهل، دایره، دف و انواع نقاره موجود در نقاط مختلف ایران پرداخته شده است.

دهل

ساز دهل متشکل است از استوانه کوتاهی از جنس چوب که قطر دایره آن حدود یک متر و ارتفاع آن 25 تا 30 سانتی متر است و بر دو سطح دایره ای شکل جانبی آن پوست کشیده شده است. بر دو نقطه از بدنه استوانه دو انتهای تسمه ای ثابت شده که نوازنده هنگام نواختن آن را به گردن می اندازد و به این ترتیب دهل در جلوی سینه و شکم او طوری قرار می گیرد و سطوح پوست دار در جوانب راست و چپ واقع شوند. نوازنده در دست راست خود چوبی به شکل عصا و در دست چپش ترکه ای نازک می گیرد این چوب های دهل را در اصطلاحات محلی ترکه و کجک می گویند و با این چوب ها بر روی سطوح پوستی می کوبد، یا آنکه ترکه را به پوست چپ می چسباند و با عصا به پوست راست می کوبد. صدای این ساز ارتفاعی نامعین دارد. هم چنین این ساز بیشتر یک ساز محلی حساب می شود.

دایره

ساز دایره متشکل است از حلقه ای چوبی به عرض 5 تا 7 و قطر دایره ای از 25 تا 40 سانتی متر که بر یکی از سطوح جنبی دایره ای شکل آن پوست کشیده شده و در جدار داخلی ساز حدود چهل حلقه فلزی کوچک به فواصل مساوی آویزان شده است. در یکی از نقاط جدار چوبی سوراخی است که نوازنده انگشت شست دست راست را در آن داخل می کند و به این وسیله ساز را نگه می دارد و با بقیه انگشتان هر دو دست بر پوست می کوبد و در عین حال ساز را کمی سریع حرکت می دهد تا حلقه های کوچک  داخلی، همراه با صدای کوبیدن انگشتان، صوتی زنگوار نیز حاصل کنند. هیچ یک از اصوات ساز حائز ارتفاع معین نیستند.

دف

کلاف اصلی دف، بدنه ای استوانه شکل و کوتاه از جنس چوب است که در یک طرف آن استوانه پوست حیوانات یا پلاستیک کشیده شده است. ابتدا و انتهای قاب اصلی با برش زاویه دار به هم چسبیده می شوند و ضخامت یک سمت از کلاف با تراشیدن چوب کمتر شده و پوست با سریش روی این لبه می چسبد و با گل میخ محکم می شود. دف ایرانی شبیه دایره است اما کمی از آن بزرگتر است و در نتیجه صدای بم تری دارد.

نقاره

این ساز به انواع و اندازه های متفاوت در نقاط مختلف کشور وجود دارد. نقاره شمال از دو کاسه سفالین (یکی کمی کوچکتر از دیگری) تشکیل شده است. ساز نقاره را معمولا با دو چوب و گاهی با دست می نوازند و قطر دهانه کوچک 16 و دهانه بزرگ برابر 22 سانتی متر است. نقاره کردستان تقریبا به شکل نقاره شمال است اما کمی بزرگتر است و آن را گاه به اسب می بندند و نوازنده سوار اسب آن را با دست می نوازد. نقاره فارس مانند دو تای قبلی جفتی است ولی بزرگتر از آنها و اختلاف زیادتری در اندازه های هر یک نسبت به دیگری دارند. قطر یک دهانه برابر 23  دیگری 37 سانتی متر است. شکل آنها نیز خمره ای فشرده است. نقاره فارسی برای ساختن نقاره های جدید، زمینه و مدل قرار گرفته است.

گردآورنده: سپیدخت حکیمی

مجله زونکن